Voordat ik veganist werd was ik dol op vis. Ik had standaard een zak pangafilet in de diepvries, bestelde in restaurants altijd een visgerecht, en als ik ergens ging lunchen waar ze een broodje tonijnsalade op de kaart hadden staan, dan was de keuze snel gemaakt. En nog steeds kan ik soms verlangen naar de ‘good old times’. Of liever gezegd, ‘bad old times’. Want er is behoorlijk wat mis met vis.

Dat vis het meest mishandelde stukje vlees is ga ik in een volgend blogartikel behandelen. In dit artikel gaat het over de vraag waarvan iedereen dacht dat ‘ie het antwoord wel wist: is vis gezond? Lees en huiver.

Is Vis Gezond?

Die vraag lijkt een open deur. Vis, en met name vette vis, wordt massaal de hemel in geprezen. De heilige graat- eh.. graal in de Schijf van Vijf, bomvol eiwitten en onverzadigde omega-3 vetzuren. Het is waar dat vette vis veel omega-3 bevat en dat omega-3 goed voor je is. Maar de vorm waarin de meeste mensen het binnenkrijgen (vis dus) doet alle gezondheidsvoordelen van omega-3 teniet.

Over Omega-3

Omega 3 verlaagt je cholesterol, werkt ontstekingsremmend en verkleint waarschijnlijk het risico op kanker en dementie [1]. Omega-3 vetten bestaan uit drie hoofdtypen: ALA, DHA en EPA. ALA vind je met name in plantaardige voedingsmiddelen zoals noten, zaden, algen en plantaardige olie, en in kleinere mate in spruitjes en groene bladgroenten [2,3]. DHA en EPA vind je in algen, vis en schaal- en schelpdieren [3].

---

Bronnen van ALA:

• Zaden (lijnzaad, chiazaad, hennepzaad)
• Noten (walnoten)
• Lijnzaadolie, raapzaadolie en sojaolie
• Kiemen
• Bonen
• Groene bladgroenten
• Spruitjes

Bronnen van DHA en EPA:

• Algen
• Vis (raad ik niet aan)
• Schaal- en schelpdieren (raad ik niet aan)

---

ALA

ALA (alfa-linoneenzuur) is een essentiëel vetzuur, wat betekent dat je lichaam het niet zelf aan kan maken, maar wel nodig heeft om goed te kunnen functioneren [4]. Dat heb je zo gefixt, want 1 eetlepel chiazaad, lijnzaad of hennepzaad levert al meer dan 100% van je aanbevolen dagelijkste hoeveelheid ALA [2]. Je lichaam kan zelf EPA en DHA uit ALA maken, maar dit proces is niet heel efficiënt [5]. Je kunt ervoor kiezen om EPA en DHA aan te vullen*. Maar niet met vis.

EPA en DHA

Misschien komt dit als een verrassing, maar vissen en andere zeedieren kunnen niet zelf DHA en EPA aanmaken. Ze halen die uit hun voeding: algen (of andere zeedieren die algen eten) [4]. De omega-3 vetten slaan ze op in hun vetweefsel. Maar naast omega-3 slaan ze ook plastic deeltjes, gifstoffen en zware metalen op in hun vetweefsel, spieren en organen. En die krijg je allemaal binnen als je hun vlees eet.

Je kunt DHA en EPA daarom veel beter uit algenolie halen. Algenolie vind je net als visolie in capsules. Algenolie is van gelijke kwaliteit als visolie [6,7], of zelfs beter: bij het eruitfilteren van de gifstoffen uit de visolie wordt de kwaliteit van DHA en EPA ernstig aangetast [8]. Omdat algenolie in steriele omstandigheden op het land wordt gekweekt is het in zijn pure vorm al schoon [8].

Plastic in de Zee: Hoeveel en Why Care?

Overal waar water is, is plastic. Op de bodem van de oceaan zweven afgedankte vissersnetten en aan het oppervlak drijven kleine stukjes. De zee is een plastic soep geworden. Er zit zoveel plastic in de zee, dat als we zo doorgaan de oceanen over 30 jaar meer kilogram aan plastic dan aan vis bevatten [9].

Hoeveel er dan in zit?

86 000 000 000 kilo [10]

Zesentachtigmiljard kilo plastic. Van al het plastic in de zee is 80% afkomstig van het land. Via de wind, regenwater, riolen en vuilnisbelten komt het in de oceaan terecht [11]. En ieder jaar gooien we er 8 miljard kilo bij [10]. Dat komt neer op één vrachtwagen vol plastic afval dat iedere minuut de zee in wordt gedumpt. En we hebben geen idee hoe we al dat plastic op moeten ruimen.

Micro en Nano

Door de chemische structuur zal plastic nooit kunnen oplossen zoals organisch materiaal dat wel kan. Maar door een combinatie van UV-straling, erosie en doordat dieren ze eten, breken ze wel op in steeds kleinere stukjes: microplastic (< 5 mm) en nanoplastic (< 1 µm). Deze miniscule stukjes plastic drijven overal, in ieder stuk van de oceaan [12]. De nanoplastics zijn zo klein dat ze celwanden kunnen doordringen en daar schade kunnen aanrichten waar we nog geen weet van hebben [11].

Er leven dieren in deze plastic soep. Ze eten microplastic en ademen nanoplastic. Het plastic komt via hun kieuwen en spijsvertering in hun organen, spier- en vetweefsels terecht. En zo ook in jou [11].

Behoorlijk Ongezond #1: Plastic in Vis

Je zou denken dat dieren goed weten wat wel en niet eetbaar is. Maar helaas blijkt het tegenovergestelde het geval. Omdat algen zich perfect aan plastics kunnen hechten zien allerlei zeedieren plastic voor voedsel aan [13]. Van kleine krill tot vissen, haaien, zeeschildpadden, zeevogels, dolfijnen en walvissen – ze komen allemaal af op het naar algen geurende plastic en eten het op. Miljoenen dieren sterven een hongersdood omdat hun magen volzitten met plastic [a,b,c].

Voor mensen die vis eten vormt plastic een ander probleem. Niet alleen krijgen we via het eten van vis, schaal- en schelpdieren micro- en nanoplastic binnen [11], maar plastic werkt ook nog eens als een magneet voor gifstoffen. Door de moleculaire structuur kunnen giftige stoffen zich gemakkelijk aan plastic binden. In het spijsverteringsstelsel van het dier dat de plastic deeltjes probeert te verteren laten de gifstoffen los [11]. En dan krijg je:

Behoorlijk Ongezond #2: Vergiftigde vis

De meest voorkomende giftige chemicaliën in de oceaan zijn dioxines, dioxineachtige PCB’s, zware metalen zoals kwik en cadmium, en vlamvertragers, afkomstig van de industrie [11].

Dioxines en PCB’s

Dioxines en dioxineachtige PCB’s hebben kankerverwekkende eigenschappen. Ze dringen door tot de kern van de lichaamscellen en beïnvloeden de celdeling, waardoor uiteindelijk tumoren ontstaan. In lagere doses zijn dioxines schadelijk voor het zenuwstelsel en immuunsysteem. Aldus het Voedingscentrum [14].

Uit onderzoek blijkt dat 38 tot 54% van alle dioxines die we binnenkrijgen van vis en andere zeedieren afkomstig is [16]. Het aantal dioxines en PCB’s in vis moet officiëel binnen de veiligheidsnormen [15] vallen. Voor paling is de toegestane hoeveelheid gifstoffen al verhoogd, omdat paling anders überhaupt niet meer verkocht zou mogen worden. Met 1 portie paling van 150 gram krijg je meer dan 8x het aantal dioxines binnen dan veilig is [16].

Hoe vetter of groter de vis, hoe meer dioxines

De reden dat paling zoveel dioxines bevat, is omdat dioxines zich aan vet binden. Hoe vetter de vis, hoe meer dioxines. Met één portie vette vis zit je al zo goed als aan je max voor die dag [16], en dan komt de rest van je voeding daar nog bovenop. Maar niet alleen in vet maar ook in andere delen van het lichaam zoals huid, lever en spieren kunnen dioxines worden opgeslagen. Met name vissen die hoog in de voedselketen staan, zoals zwaardvis, zalm, tonijn en makreel, bevatten veel gifstoffen [16].

Nu ben ik wel benieuwd wie er helemaal bovenaan de voedselketen staat. Oh wacht…

Het Gevaar van Dioxines

Zoals je las binden dioxines zich aan vetweefsel, en dat werkt precies zo in mensen. Van de dioxines die je binnenkrijgt verlaat slechts éénderde je lichaam via je ontlasting, en de rest blijft in je lichaam achter[14]. De dioxines breken slechts heel langzaam af [14,16], waardoor ze allang hun schadelijke werk hebben kunnen doen voordat ze na jaren uit je systeem zijn.

Dioxines en PCB’s veroorzaken:

• Kanker (ook een verhoogd risico bij een erg lage dosis [11,15])
• Acne [14]
• Pigmentvlekken [14]
• Neurologische effecten [11,16]
• Immuniteitsproblemen [11,14,16]
• Vruchtbaarheidsproblemen [11]
• Hormoonverstoringen [11]

Behoorlijk Ongezond #3: Zware Metalen in Vis

Net als dioxines en PCB’s belanden ook zware metalen via de industrie in de oceaan. De belangrijkste en gevaarlijkste zijn kwik (waarvan 90% gevaarlijk methylkwik is), lood en cadmium [16]. Kwik wordt vooral in vis gevonden; lood en cadmium vooral in schaal- en schelpdieren.

Methylkwik

De meeste gifstoffen hopen zich op in vetweefsel, maar kwik zit in het hele lichaam van de vis, met name in de huid, spieren en organen [16]. En ook hier geldt: hoe hoger de vis in de voedselketen staat, hoe meer gif er in zijn lichaam zit. De veiligheidsnorm is 0,5 mg/kg kwik, maar die norm is speciaal voor grote roofvissen verhoogd naar 1.0 mg/kg [16,17], omdat ze anders niet meer verkocht mogen worden [16]. Het begint er bijna op te lijken dat het instandhouden van de visserij belangrijker is dan de volksgezondheid..

Even lekker rekenen

Ik heb even een kleine berekening gemaakt. Volgens het WHO mag je maximaal 4 µg (microgram) methylkwik per kg aan lichaamsgewicht per week binnenkrijgen [18]. Het RIVM vindt dat te scheutig en stelt de veilige bovengrens op 2 µg per kg aan lichaamsgewicht per week [15]. Better safe then sorry, dus laten we met het RIVM meegaan.

Iemand van 60 kilo mag dus maximaal 120 µg kwik per week binnenkrijgen. De gangbaar gebruikte Atlantische makreel bevat 50 µg kwik per 100 gram, en tonijn gemiddeld 35 µg /100 gram [19]. Met drie porties makreel of twee blikjes tonijn overschrijd je de maximaal aanvaardbare hoeveelheid kwik per week al. En dan heb ik nog niet eens de meest giftige vissen als voorbeeld genomen: de koningsmakreel en grootoogtonijn bevatten 70 µg methylkwik per 100 gram, en worden ook op grote schaal gevist.

Tel daarbij op dat de veiligheidsnorm voor gif in vis in 30% van de gevallen overschreden wordt [16] en dat de meeste mensen ook nog andere dierlijke producten eten, en je bent als visliefhebber goed op weg om met de chemokar afgevoerd te worden.

Gezonde Vis Bestaat Niet

Onvervuilde zee bestaat nagenoeg niet meer. Plastic en gifstoffen zijn overal. Het zit in wilde vis, maar ook in kweekvis dat in kooien in zee wordt gehouden. Je zou denken dat kweekvis in tanks de oplossing is, maar helaas: 99,9% van alle kweekvis wordt gevoed met fish pellets gemaakt van vis uit zee [8]. Bovendien krijgen kweekvissen antibiotica toegediend om te voorkomen dat er ziektes ontstaan met zoveel vissen in een kleine ruimte op elkaar.

Ook de keurmerken MSC en ASC zeggen niets over de schadelijke stoffen in vis, enkel of het ‘duurzaam’ gevangen is. De vangst- en doodmethodes zijn eveneens nog net zo gruwelijk als bij de niet-gecertificeerde visvangst.

• Wilde vis (incl. MSC): plastic en gifstoffen
• Kweekvis in tanks (incl. ASC): antibiotica, hormonen en gifstoffen
• Kweekvis in zee: plastic, gifstoffen, antibiotica en hormonen

Je zou nu een klopjacht kunnen openen op biologische kweekvis die niet met antibiotica is behandeld en daarnaast ook geen vis, schaal- of schelpdieren uit de zee in zijn voeding heeft gekregen. In dat geval wens ik je veel succes en hoop ik dat je er niet achteraf achterkomt dat er alsnog wat mis was met je onbetaalbare lapje dierenleed. Maar de allermakkelijkste, goedkoopste en veiligste manier van de gezondheidsvoordelen van vis te profiteren is om te kiezen voor plantaardige producten.

Pretty F*cked up

Jarenlang beveelde het Voedingscentrum aan om twee keer per week vette vis te eten. Nu is dat teruggedraaid naar één keer, en waarschijnlijk niet zonder reden. Die aanbeveling heeft plots een heel andere betekenis gekregen. Het blijkt geen ondergrens maar een bovengrens te zijn. Wie jarenlang iedere week braaf twee keer vette vis at, en daarnaast heeft gedacht ‘meer is beter’, komt behoorlijk bedrogen uit.

Wat ik daarvan vind? Pretty f*cked up. Ik zie het een beetje als mijn straf voor het eten van dieren, maar ik voel me ook genaaid. Al die jaren dat ik dacht gezond bezig te zijn door vis te eten heb ik continu gifstoffen ingeslikt zonder dat ik dat wist of wist wat de consequenties zijn.

Wat mij schokt is dat de informatie gewoon op de websites van het Voedingscentrum en het RIVM staat. De kennis ligt voor het oprapen. Maar het zijn de kleine lettertjes die niemand leest.

Mensen zijn zich van geen gevaar bewust, en er wordt ook geen moeite gedaan om ze erop te wijzen. Er is geen Rijksoverheidcampagne met manshoge posters op treinstations en reclamespotjes in primetime die het ons laten zien. Er staan geen kankergezwellen op pakjes makreel. Dat is enkel weggelegd voor de tabaksindustrie – niet voor de visindustrie.

Het enige dat het Voedingscentrum zegt is:

Met een gevarieerde voeding is het risico op een te hoge inname [van gifstoffen, red.] in Nederland zeer klein.

Niet alleen is die zin grammaticaal incorrect, maar is de term ‘gevarieerde voeding’ ook echt ontzettend vaag. Ik wed dat het meerendeel van de Nederlanders zich niet houdt aan wat het Voedingscentrum verstaat onder ‘gevarieerde voeding’. Ze eten zichzelf dus een tumor aan, en het enige dat ertegen wordt gedaan is strooien met vage aanbevelingen als: ‘eet gevarieerd’.

Waarom wordt vis überhaupt nog aangeraden, als het niet essentiëel is en sowieso gifstoffen bevat?

Wie me kent weet dat ik niet van de complottheorieën ben. Onschuldig tot het tegendeel bewezen is. H0 < p=0,05 or it didn’t happen. Maar zelfs ik ga er dingen van denken.

Draait het echt allemaal om geld? Is het instandhouden van de visindustrie belangrijker dan dat jij of ik kankergezwellen ontwikkelen? Wat moet ik nou denken van het onafhankelijke Voedingscentrum, dat zijn geld enkel uit overheidssubsidies haalt? Hoe onafhankelijk zijn eigenlijk de wetenschappelijke bronnen die het Voedingscentrum gebruikt? Ik vraag het me allemaal af.

Voor wie denkt:

Omg, I’m fucked!

“Al die jaren dat ik vis at en gifstoffen binnenkreeg zonder dat ik het wist.. en nu zit ik met de achtergebleven gifstoffen die nog steeds in m’n lichaam zitten!”

Ja. Beetje fuck is dat wel. Maar good thing is: je leeft nog. En hopelijk ben je in goede gezondheid. Aan het verleden kun je niets meer doen, wel aan wat je vanaf nu in je mond stopt – en wat vooral niet.

Conclusie

Vis, schaal- en schelpdieren bevatten kankerverwekkende gifstoffen en zijn niet nodig voor het verkrijgen van welke voedingsstof dan ook. Daarom raad ik ook niemand aan om het te eten. Niet twee keer per week. Niet één keer per week. Gewoon helemaal niet. Er zijn voldoende alternatieven voor wat het ook is dat je zoekt in vis. Zoals deze! 🙂

Plantaardige alternatieven voor vis:

• Omega-3 → Plantaardige bronnen, zoals lijnzaad, chiazaad en hennepzaad.
• DHA en EPA → Algenolie-supplement
• Vitamine B12 → B12-supplement
• Eiwitten uit vis → Eiwitten uit plantaardige producten
• Tonijnsalade → Hummus met nori
• Gepaneerde vis → SoFish visburger (bij de Jumbo te koop)
• Gemarineerde vis → Gemarineerde tempeh
• Vis eten in een restaurant → Leaf Vegetarian in Rotterdam
• Vissmaak door gerechten → Zeewier (wakame, nori etc.) / zeekraal

---

Bronnen

Indien de bronnen niet direct naar een wetenschappelijk artikel refereren, dan vind je in die bronnen links daarnaartoe. Dit geldt bijvoorbeeld voor het Marine Litter rapport, de website Authority Nutrition en het boek De Huilende Zee.[8] Dos Winkel, persoonlijke communicatie 23 juli 2017 (e-mail).[16] Winkel, D. (2010). De Huilende Zee.

---

* Dos Winkel over de DHA en EPA: “Onderzoek bij vegetariërs heeft aangetoond dat deze minder hart- en vaatziekten krijgen en vaak tot op hoge leeftijd helder van geest blijven, terwijl in hun bloed de hoeveelheden EPA en DHA lager zijn dan bij wel-viseters. De omzetting van ALA naar EPA en DHA wordt geremd door een ander essentieel vetzuur, namelijk linolzuur (Omega-6). Men gaat er van uit dat vegetariërs een veel betere verhouding tussen Omega-3 en Omega-6 (linolzuur) hebben, en dat er kennelijk ook compensatiemechanismen bestaan die echter nog niet helemaal duidelijk zijn. Wel duidelijk is dus dat men om gezond oud te worden geen vis nodig heeft.”[16] Brenda: Mocht je toch twijfelen, schaf dan algenolie capsules aan.